โพรไบโอติกส์ กับการเสริมสร้าง ภูมิคุ้มกัน
23 กรกฎาคม 2023
บทความโดย ผศ.ภญ.ศยามล สุขขา
ระบบภูมิคุ้มกันทำหน้าที่ คอยปกป้องร่างกาย
ระบบภูมิคุ้มกันของร่างกายเปรียบเสมือนทหารประจำตัวที่คอยปกป้องร่างกายต่อสิ่งแปลกปลอม และการติดเชื้อต่าง ๆ ซึ่งทหารประจำตัวนี้จะประกอบไปด้วยอวัยวะ เซลล์ โปรตีน ทำงานประสานกันเพื่อให้เกิดการทำหน้าที่ของระบบภูมิคุ้มกันอย่างสมบูรณ์ หากการทำงานของระบบภูมิคุ้มกันมีความผิดปกติไปแล้ว อาจนำมาสู่อาการแพ้ ร่างกายเจ็บป่วยได้ง่าย และเป็นผลเกี่ยวเนื่องกับโรคที่เกี่ยวข้องกับระบบภูมิคุ้มกัน และการอักเสบหลายชนิด
ระบบภูมิคุ้มกันในทางเดินอาหาร
อวัยวะในทางเดินอาหารนี้เป็นระบบภูมิคุ้มกันที่สำคัญของร่างกาย เนื่องจากทางเดินอาหารเป็นที่อยู่หลักของเซลล์เม็ดเลือดขาว และยังสามารถสร้างสารออกมาปกป้องเมื่อร่างกายถูกกระตุ้นด้วยสิ่งแปลกปลอมหรือเชื้อโรค อีกทั้งยังปกป้องร่างกายเมื่อมีการอักเสบอีกด้วย นอกจากนี้ในทางเดินอาหารยังประกอบไปด้วยจุลินทรีย์ชนิดดีที่ช่วยเสริมสร้างการทำงานของระบบภูมิคุ้มกันให้สมบูรณ์ โดยจุลินทรีย์ชนิดดีนี้จะเป็นแหล่งให้อาหารแก่ร่างกายเช่น กรดไขมันชนิดสายสั้น วิตามิน กรดอะมิโนจำเป็นอีกหลายชนิด ซึ่งทำหน้าที่ย่อยสลายโปรตีน หรือน้ำตาลที่โดยปกติแล้วไม่สามารถย่อยสลายได้ในลำไส้ อีกทั้งจุลินทรีย์ชนิดดีเหล่านี้ยังคอยปรับสมดุลของสภาพแวดล้อมในทางเดินอาหารให้มีการทำงานได้เป็นปกติ ซึ่งช่วยป้องกันการเกิดโรค หรืออาการต่างๆ ในระบบทางเดินอาหารที่ทอาจเกิดได้บ่อย เช่น มีแก๊สในทางเดินอาหาร ท้องอืด ปวดท้อง ท้องเสีย เป็นต้น
นอกจากนี้ในทางเดินอาหารยังมีแบคทีเรียโพรไบโอติกส์ที่พบตามธรรมชาติ ทำหน้าที่ช่วยจุลินทรีย์ชนิดดีในการเสริมสร้างการทำงานของระบบภูมิคุ้มกัน และต่อต้านจุลินทรีย์ชนิดก่อโรคไม่ให้เข้ามาในทางเดินอาหารได้ แบคทีเรียโพรไบโอติกส์ตามธรรมชาติที่พบส่วนมากจะเป็นจุลินทรีย์ชนิดแกรมบวก ตัวอย่างเช่น Lactobacillus และ Bifidobacterium ซึ่งพบรายงานว่าเป็นจุลินทรีย์ที่ให้ประโยชน์ในการเสริมสร้างภูมิคุ้มกันของร่างกาย
โพรไบโอติกส์ช่วยเพิ่มภูมิคุ้มกันอย่างไร?
ไขข้อเท็จจริง อธิบายการทำงานโพรไบโอติกส์
เซลล์เม็ดเลือดขาว
หน้าที่หลักคือ ป้องกันเชื้อโรคสิ่งแปลกปลอม และปกป้องร่างกายเมื่อมีการอักเสบ
โพรไบโอติกส์
- ช่วยเสริมการทำงานของระบบภูมิคุ้มกันให้สมบูรณ์
- เป็นแหล่งผลิตอาหารให้แก่ร่างกาย เช่น วิตามิน และกรดอะมิโนจำเป็น
- ต่อต้านจุลินทรีย์ชนิดก่อโรคไม่ให้เข้ามาในทางเดินอาหาร
- ปรับสมดุลทางเดินอาหารให้ทำงานเป็นปกติ
โพรไบโอติกส์ช่วยทำให้ระบบทางเดินอาหาร ซึ่งเป็นแหล่งสร้างภูมิคุ้มกันของร่างกายแข็งแรงทำให้เซลล์เม็ดเลือดขาวป้องกันเชื้อโรคได้ดีขึ้น
ผลิตภัณฑ์โพรไบโอติกส์ กับผลในการ เสริมสร้างภูมิคุ้มกัน
“ ผลิตภัณฑ์โพรไบโอติกส์คือผลิตภัณฑ์จุลินทรีย์มีชีวิต ที่มีประโยชน์ต่อร่างกายเมื่อได้รับในปริมาณที่เหมาะสม “
ในปัจจุบันผลิตภัณฑ์ที่เป็นโพรไบโอติกส์มีด้วยกันหลายชนิด ข้อแตกต่างของผลิตภัณฑ์แต่ละชนิด ได้แก่ ชนิดของสายพันธุ์จุลินทรีย์ ปริมาณของสายพันธุ์จุลินทรีย์แต่ละชนิด ซึ่งข้อแตกต่างนี้มีความสำคัญเนื่องจากประโยชน์ของโพรไบโอติกส์ต่อการเสริมสร้างภูมิคุ้มกัน หรือการนำมาใช้ในโรคต่างๆ นั้นจะเป็นผลจากสายพันธุ์ที่เฉพาะ รวมถึงต้องได้รับในปริมาณที่เหมาะสมตามคำแนะนำ (ปริมาณไม่มากเกินไป หรือน้อยเกินไป)
เชื้อจุลินทรีย์โพรไบโอติกส์นั้นจะถูกเรียกชื่อตามจีนัส สปีชีส์ และสายพันธุ์เฉพาะ ตัวอย่างเช่น Bifidobacterium Lactis HN019 โดยที่ Bifidobacterium คือจีนัส Lactis คือสปีชีส์ และ HN019 คือสายพันธุ์เฉพาะ (Specific Strain)
Genus
Bifidobacterium
Species
lactis
Strain
HN019
“ ผลิตภัณฑ์โพรไบโอติกส์ จะสามารถออกฤทธิ์ในการเสริมสร้างภูมิคุ้มกันได้ในหลายบริเวณ ซึ่งไม่เหมือนกับแบคทีเรียโพรไบโอติกส์ที่พบตามธรรมชาติซึ่งจะออกฤทธิ์หลักที่ระบบทางเดินอาหาร “
- ผลิตภัณฑ์โพรไบโอติกส์แต่ละชนิดมีความแตกต่างทางด้านสายพันธุ์ของเชื้อจุลินทรีย์ (Strain) และปริมาณของเชื้อจุลินทรีย์แต่ละชนิด ซึ่งประโยชน์จากผลิตภัณฑ์โพรไบติกส์นั้นจะเป็นคุณสมบัติเฉพาะของสายพันธุ์ของเชื้อจุลินทรีย์แต่ละชนิดโดยทั้งสายพันธุ์ของเชื้อจุลินทรีย์และปริมาณเชื้อควรต้องเป็นไปตามคำแนะนำซึ่งอ้างอิงจากข้อมูลการศึกษาทางคลินิก
- นอกจากผู้บริโภคควรมองหาผลิตภัณฑ์โพรไบโอติกส์ที่มีการระบุสายพันธุ์ของเชื้อจุลินทรีย์ (Strain) แล้ว ควรมีการระบุจำนวนเชื้อเป็น CFU (ตัว) ซึ่งจะเป็นการบอกปริมาณเชื้อเฉพาะจุลินทรีย์ที่มีชีวิต ที่เป็นตัวบ่งบอกปริมาณเชื้อที่เหมาะสมมากกว่าการระบุเป็นน้ำหนักรวมของเชื้อจุลินทรีย์ในผลิตภัณฑ์
- นอกจากนี้ผลิตภัณฑ์ควรระบุวันหมดอายุให้ชัดเจน
- ระบุวิธีการเก็บรักษาที่เหมาะสม เนื่องจากผลิตภัณฑ์โพรไบโอติกส์บางชนิดนั้นต้องเก็บไว้ในที่เย็น และบางชนิดสามารถเก็บไว้ที่อุณหภูมิห้องได้
- อีกทั้งผลิตภัณฑ์โพรไบโอติกส์ควรมีการระบุส่วนประกอบนอกเหนือจากเชื้อจุลินทรีย์ในผลิตภัณฑ์ให้ชัดเจน เพื่อให้ผู้บริโภคหลีกเลี่ยงการแพ้ส่วนประกอบบางชนิดในผลิตภัณฑ์ เนื่องจากคนส่วนใหญ่มักคุ้นชินและเคยได้รับอาหารที่มีโพรไบโอติกส์อยู่แล้ว ดังนั้นผลิตภัณฑ์โพรไบโอติกส์จึงทำให้เกิดอาการข้างเคียงค่อนข้างน้อยในคนปกติ โดยอาจพบการเกิดแก๊สในทางเดินอาหารได้บ้างหลังการใช้ อย่างไรก็ตามในผู้ป่วยที่มีภาวะภูมิคุ้มกันลดลงหรือมีภาวะเจ็บป่วยที่รุนแรงควรระวังการใช้ หรือใช้ตามที่แพทย์/เภสัชกรแนะนำเท่านั้น เนื่องจากเชื้อจุลินทรีย์ในโพรไบโอติกส์อาจเป็นอันตรายในผู้ป่วยที่มีภาวะภูมิคุ้มกันลดลงได้
ข้อสรุป
ข้อมูลปัจจุบันพบว่าผลิตภัณฑ์โพรไบโอติกส์มีบทบาทสำคัญในการเสริมสร้างระบบภูมิคุ้มกันของร่างกาย ช่วยปรับสมดุลการทำงานของลำไส้ เสริมสร้างการทำงานของจุลินทรีย์ชนิดดี และปกป้องจุลินทรีย์ชนิดก่อโรค โดยข้อมูลประโยชน์ของการใช้ผลิตภัณฑ์โพรไบโอติกส์นั้นจะขึ้นกับชนิดของสายพันธุ์จุลินทรีย์ที่มีการศึกษารองรับ และปริมาณของจุลินทรีย์ที่เหมาะสมต่อประโยชน์ของการใช้ในภาวะต่าง ๆ อีกด้วย
เอกสารอ้างอิง
- Mazziotta C, Tognon M, Martini F, Torreggiani E, Rotondo JC. Probiotics mechanism of action on immune cells and beneficial effects on human health. Cells. 2023 Jan 2;12(1):184.
- World Gastroenterology Organization (WGO): Global guidelines on probiotics and prebiotics. February, 2017.
- National Institutes of Health. Probiotics fact sheet for consumers. [cited March 30, 2023]. Available from: https://ods.od.nih.gov/factsheets/Probiotics-Consumer/.
